HAVA MODELLERİ VE RADAR İÇİN TIKLAYINIZ

Konuyu Oyla:
  • Toplam: 2 Oy - Ortalama: 5
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Sobalı Günler ve "Tuğla"dan Medet Umulan Kış Geceleri-IV
SOBALARIN BİTMEK TÜKENMEYEN FAYDALARI VE KIŞ GECELERİNİN VAZGEÇİLMEZİ: “TUĞLALAR”...

Sobayla ısındığımız senelerde, üzerinde ısıtılan ya da kavrulan bazı yiyecek ve içecek maddeleri şöyle idi: Demlikle çay, kestane ve leblebi, bayat ekmek dilimleri, kahve çekirdeği, sahanda çorba ve benzeri birbirleriyle alâkasız gıdalar... Hatta bazen buzdolabının buzluğunda iyice katılaşan kıyma gibi yiyecekler, naylon torbaya konulduktan sonra, kısa bir süre durmak kaydıyla, o sırada sobanın üzerinde bulunan tencere benzeri bir mutfak eşyasının üzerine konulur, o ısıyı alması sağlanır ve geri çekilirdi. Fazla durursa etin menşeinin bozulması riski olduğundan, sadece buzlarının yokolması sağlanırdı. Kavurma işleminin geri kalan kısmı, mutfakta, aygazın üzerinde devam ederdi.

Ama içlerinde en zevklilerinden birisi; leblebi kavurmaktı. Kuruyemişçiden alınan leblebi, sobanın üzerine bir küme oluşturacak şekilde yayılır, sonra da bir tatlı kaşığı yardımıyla yavaş yavaş hareket ettirilerek, sürekli farklı yüzlerinin zemine temas etmesi sağlanırdı. Soba harlıysa, kısa sürede leblebiler çıtır çıtır olurlar, daha fazla dururlarsa kararmaya başlarlardı. Kıvama geldiğine kanaat edilenleri bu tatlı kaşığı yardımıyla alınarak bir kâseye boşaltılır, boşalan yerine yenileri yayılırdı. Hele yanında bir de Vefa Bozası olursa, o leblebinin tadına doyum olmazdı. Bilhassa sabahları ise, akşamdan kalan bayat ekmekler dizilir, beş dakika içinde hepsi de tereyağını eriterek hazmedecek sıcaklığa ulaşırlardı. Yeme de yanında yat.

Sobanın üzerindeki çaydanlık fazla ısındı mı fokurdamaya başlar, burnundan su damlaları çıkartırdı. Bu damlalar yüzeye düşmesiyle birlikte “cosssss...” sesiyle birlikte buhar olup uçarlardı. Bu durumda, ya çaydanlığın kapağı eğilerek kaynamanın yavaşlaması sağlanır, ya da tamamıyla sobadan kaldırılırdı.

Bizimkiler odada olmadıkları zaman, sobanın üzerine su damlatırdım ve suyun saniyeler içinde buhar olmasını takibederdim. Bu deney giderek hacmini artırır, döktüğüm su miktarı çoğalırdı. Hacimle doğru orantılı olarak, husule gelen “cosss” sesi de artar, uzaktan bile duyulur hale gelir, içerden bizimkilerden birinin yetişerek elimden su bardağını almalarıyla son bulurdu. Şayet çok su dökersem sobanın patlayacağı tekrarlanırdı (O yıllarda da çocukları korkutmanın en kestirme yolu “patlama riski”ni öne sürmekmiş anlaşılan. Her yanlış harekette; ya soba, ya televizyon, ya radyo, ya çamaşır makinası, mutlaka patlama sınırlarında dolaşan, aşırı tehlikeli ev eşyalarıymışçasına korkutulurduk).

Sobanın en sevmediğim tarafı, uzuv yakma özelliğini taşımasıydı. Yanlışlıkla dokunuldu mu kesinlikle affetmezdi. Parmak saniyeler içinde su toplar, cayır cayır yanardı. İlâcı da dişmacunuydu. Sobanın ısısını ölçmek için, önce işaret parmağına hafifçe tükürülür, ardından parmak sobanın yan cephesine kısa süre dokundurulup hemmen geri çekilirdi. Bu sayede gerçek ısının sağlıklı bir şekilde kontrol edilmesi mümkündü.

Dışarıdan gelindiğinde, bilhassa hava yağmurlu ya da karlı ise, derhal palto ve parkalar, bir iskemle, sırtı sobaya bakar şekilde ters çevrilip üzerine asılırdı. Ne kadar ıslak olursa olsun, bu giyim eşyaları bir süre sonra kupkuru olurlardı. Aynı şekilde sabah dışarıya (işe, okula, alışverişe) çıkmadan evvel de, bir süreliğine aynı yöntem uygulanır, soba başında ısıtılan palto giyilerek dışarıya çıkılırdı. Bu sayede hazırlanan doğal kaloriferiniz, size okula ya da işinize kadar sıcak sıcak eşlik ederdi. Ne yağmur, ne de kar soğuğu etkilemezdi uzun müddet...

Birçok evde soba boruları, hemen baca deliğine ulaşmaz, mümkün mertebe evin içinde dolaştırıldıktan sonra odayı terkederdi. Odanın içinde enteresan bir görüntü oluşurdu ama, fiziksel olarak çok büyük bir faydası vardı. Borular ne kadar çok uzun olursa, o derece fazla ısı yayarlardı. Bu da daha az kömürle daha çok ısı demekti. Bizim evdeki borular ise, odanın ebadının makul boyutlarda olmasından ve de belki de bizimkilerin biraz estetik kaygısından olsa gerek, sobadan çıkmasıyla birlikte yükselir ve kestirmeden bacaya bağlanırdı.

Bacaların birbirlerine eklemlendiği kısımlarının sık sık birbirinden ayrılması riskine karşı bizimkilerin ve yakın çevremizin kullandığı bir çözüm vardı: Bu eklem yerlerine, çikolata veya sigaralardan çıkan barak kâğıtları (parlak metalik kâğıtlar), arkalarındaki normal kâğıt kısmı sıyrıldıktan sonra düzleştirilir ve çepeçevre sarılırlardı. Bu sayede hem bunlar ısıdan tutuşmazlar, hem de kesin yalıtım sağlarlardı. Bazen iyi sarılmadıkları durumlarda, borudan kayarak aşağıya düşerlerdi sadece, o kadar...

Bu baraklar, ayrıca çaydanlıkların ağzını kapatmak için de kullanılırdı. Yani, tıpa görevi görürlerdi. Evimizdeki her çaydanlığın bir barağı mevcuttu. İyice sarılarak hacmi küçültüldükten sonra serçe parmağı şekline getirilir, çaydanlığın ağzına sıkıca takılırdı. Bu şekilde dışarıdan çaydanlığa kir-pas, hatta böcek tarzı haşeratın girmesi engellenirdi. Çay konulacağı zaman buradan çıkartılır, iş bitince de derhal yerine takılırdı. Sobanın üzerine çaydanlık konulduğunda barağı çıkartılarak, kapağının üzerine konulurdu. Yoksa, çok kısa sürede çaydanlığın içindeki suyun/çayın kaynamasına ve kapağın kenarından taşmasına sebep olurdu.

Bazen babam soba üzerinde kahve isterdi. Aygaz ocağındakinden daha yavaş ısınan cezvenin başında hatırı sayılır bir süre beklenmesi gerektiği için, validem bu işe pek yanaşmak istemez, muhakkak bir bahane bularak mutfağa kaçardı. İş başa düşer ve Peder bey, mutfaktan cezveyi, kaşığı ve üzerinde Kurukahveci Mehmet Efendi yazılı içi çekilmiş kahve dolu kavanozu alır, kendi kahvesini yapmaya koyulurdu sobanın başında... Cezveye koyduğu su ve kahveyi, elindeki çay kaşığıyla sabırla karıştırmaya başlardı. Ortalama onbeş dakika süren bu işlem sırasında, başından bir an bile ayrılmamak gerekirdi. Yoksa kahvenin anında taşmasının önüne geçmek imkânsızdı. Yine de hemen her kahve yapışında bir miktar taşırır, sobanın üzeri rezil olurdu. Çünkü, kahve lekesi silinerek çok zor çıkardı. Soba, soğukken, sıkı ve yoğun bir arapsabunu takviyesiyle çıkartılabilmekteydi ama, o senelerde evimizdeki sobalar, kış boyunca hiç sönmezlerdi ki... İlkbahara, kaldırıldıkları güne kadar o kahve lekeleri sobanın üzerinde inatla dururlar, kararmış çehreleriyle bize bakıp bakıp sırıtırlardı. Validem de illet olurdu bu siyahlıkları gördükçe...

O yıllarda, evin her odasında soba yakmak imkânı olmadığı için, yatak odaları buz gibi olurdu. Hele bir de kuzeye karşı ise, yandınız demekti. İstanbullular bunun da bir çaresini bulmuşlardı: “Tuğla”... Aslında, bizde anılan adı tuğla olup, genellikle avuç içinden biraz daha büyük bir mermer parçası idi. Şu işe yarardı: Yatmadan kısa bir süre evvel sobanın üzerine ev ahalisinin yekûnu kadar mermer ya da mermer gibi iki tarafı düzleştirilmiş bir taş parçası konulurdu. Çok kısa zamanda bu mermerler ateş gibi ısınırlardı ve hemen sobanın üzerinden alınarak, bunlar için özel olarak dikilen keselere konulurlardı. Hatta çoğu kesenin ağzı bir de büzgülü idi. İçine mermer parçası konulduktan sonra, kesenin ağzı ipi yardımıyla kapatılırdı.

"Mermerler"i soğumadan herkes yatağına koşar ve yatardı. Kese içindeki taşlar (bizimkiler bazen “taş” da derlerdi), iki bacağınızın arasına sıkıştırılır ve uyuma moduna girilirdi. O buz gibi odada, yorganın altında, bacaklarınızın arasındaki mermer parçası öyle bir ısı verirdi ki, anında gözleriniz kapanır, müthiş bir rehavet çöker ve birkaç dakika içinde uykuya dalardınız. Kesesinin ağzının büzgülü ipli olmasının sebebi ise, hemen uykuya dalınırsa, sağa-sola dönüldükçe kesenin içindeki mermerin kayıp dışarı çıkmasının engellemekti. Yoksa bacaklarınızın, veya teninizin yanması işten bile değildi. Kimi zaman bunların kesesi gece vakti kaybolur, ısrarla aranır-taranır ama bulunamazdı. Bu durumda mecbur kalınca bir beze (genellikle eski bir pijamadan kesilen kare şeklinde bir bez parçasına) sarılarak yatılırdı. Ama, her tarafı açık olduğu için sık sık içinden kayan taş, bacaklarınızı yakardı.

Eski İstanbul’da bu taşın yerine “kiremit parçası” veya düzgün şekilli "tuğla” kullanılırmış. Bu yüzden genel adı; “Tuğla” idi. Bu taş parçaları, hastalık durumunda da çok işe yararlardı. Bilhassa karın ağrıması hallerinde, yine sobada bir süre ısıtıldıktan sonra alınır ve koltukta/divanda ya üzerine oturulur, ya da çıplak ayak tabanlarının altına konularak üzerine basılırdı. Tuğla, haliyle çok sıcak olduğu için, tedavi seansının beşinci dakikasından itibaren ayaklara bir de çorap geçirilirdi. Kestirme tarafından mide bozukluğunun, karın ağrısının önüne geçen, çok etkili bir yöntemdi.

Ama, her gece ev halkından en az birisi, bu tuğlasını muhakkak yataktan yere düşürürdü. Uyku halinde sağa-sola dönülürken tuğla, gecenin o sessizliğinde yere "trakk" diye düşer, evdekileri yataklarından zıplatırdı (Muhtemelen, bir alt katta oturanları daha da şiddetli zıplatırdı).

Şimdi düşünüyorum da, ne kadar faydalı eşyalarmış şu sobalar. Yemek pişirmekten, hastalık tedavisine kadar birçok konuda yardımcı olmuşlar bizler seneler senesi... Şimdiki kalorifer petekleri gibi soğuk görünüşlü olmayan, karakterli duruşuyla, estetik şekilleriyle kış boyunca evin bir ferdiymiş gibi, bıkmadan-usanmadan bizlere hizmet için çabalayan bu vefakârlar artık tarih oldu çoğu evde... Sobası olanlar: Aman, kıymetini bilin bu vefakârın. İnsana, bir kaloriferden çok daha fazlasını veriyor.

İbrahim Akın KURTOĞLU
Cevapla
Akın abi mükemmel bir yazı dizisi oldu... tam arşivlik...Ellerin dert görmesin, emeğine sağlık...Beni resmen çocukluğuma götürdün...Ne güzeldi saf, masum, hayatın yükü binmemiş omuzlarımızda mutluluğun anlamı...
Mal da yalan, mülk de yalan; al biraz da sen oyalan...
.
Cevapla
Akın abi bu enfes yazıyı okuyunca benimde hatıratımda canlanı verdi, at arabası üzerinde rahmetli babamla kömür almadan dönerken ki hallerim.
WhatsApp grubumuz yoktur
Cevapla
Akın Abi yine her zamanki gibi döktürmüşsün.
Cevapla
Bizim evde hâlen soba var ve doğalgaz hayatta yerini tutmuyor Smile Eline sağlık Akın abi...
Anlıyorum
Cevapla
  


Hızlı Menü:


Konuyu Okuyanlar:
1 Ziyaretçi